A2.1 Karatu Don Auna Fahimta

Ɗalibai su karanta labarai da kansu, su bayar da labarai na kansu, su kawo labarin da suka karanta, sannan su kawo ma’anar muhimman kalmomin aikin labarin. A yi amfani da litattafai da talabijin da rediyo da faifan CD da hotuna da katuttuka. A yi wa ɗalibai tambayoyi daga ƙarshen darasi.

Karanta Labari a Bayyane

Ɗalibai su karanta wannan labari a bayyane:

Ci gaban labarin:

Karambana Ko Ka Ga Dokin Sarki

Karambana ya kalli ɗan ‘uwansa ya ce,

“Ka ga yadda ake yin sitaci”

Shi kuwa karambani sai ya ce,

“Ni kuwa ɗan uwa abinda ke bani mamaki ga karan rake, yadda ake samar da sikari daga cikinsa irin wanda muka ɗebo gidan maigari, an ce turawa ne suka fansar masa da sukari”

Sai karambana ya ce,

“Babu wani abun mamaki daga cikinsa, bari ka gani”

Sai ya kama hannun ɗan ‘uwansa suka sanya cikin jakar ƙudiri suka runtse idanuwansu, bayan wani ɗan lokaci suka buɗe, suna buɗe idanuwansu sai Allah ya yassare masu ilimin yadda ake yin rake.

Karambani ya ɗebo karan rake, sannan ya kudurci abun daka, sai ga turmi da taɓarya da baho da kyalle da tukunya sun faɗo daga cikin jakar, karambani ya ɓaɓalla karan raken sannan ya zuba cikin turmi, ya shiga bugun karan har sai da ya yi laushi sosai, ya zuba cikin wani baho, ya tace ruwan raken, ya zuba cikin tukunya.

Ya samo ƙirare, ya kunna wuta, ya ɗora ruwan raken, ya ci gaba da rusa wuta har sai da ruwan raken ya gama siraci sannan ya shanya dallakin sikarin a cikin rana har sai da ya daskare. Karambani ya kalli ɗan uwansa ya ce,

“Wannan shi ne dallakin sukari”

Suna cikin wannan wauta sai mai gona ya jiwo ƙaurin wuta, ya zo, da ya ga irin ɓarnar da su ka yi masa, sai ya ɗauko bindiga harba-ruga, amma kafin ya isa inda suke sai suka haɗa hannayensu, suka saka cikin jakar ƙudiri,suka kudurta buƙatarsu watau suna so su koma tsuntsaye. Sannu a hankali suka rikiɗe suka koma maiki da mikiya. Suka yi sama fir! Suka bar mai gona yana mamakin irin hatsabibancin waɗannan yara da suka yi masa ɓarna.

Su ka yi ta shawagi a cikin dajin kamuku da ke ƙasar zazzau wanda ya nausa ya haɗe da dajin falgore na ƙasar kano ya dangane da dajin yankari na ƙasar bauchi. Suna tafiya suna kallon hotunan namun daji dangin su; zaki, kura, damisa, barewa, bacilmi, ragon daji, raƙumin daji, karkanda, macizai, yanyawa, giwar ruwa, ƙudan tsirya, tsutsar katafila, tsutsar siliki da kwaron luna.

Maiki ya ce da mikiya,

“Shin kin fahimci cewa, dabbobin sun kasu kashi biyu?”

Mikiya ta ce,

“Eh, na lura wasu dabbobin na rayuwa cikin daji wasu kuma na rayuwa cikin ruwa, wasu jikinsu rufe ya ke da kwasfa, ya yin da wasu jikinsu ke rufe da firkaki wasu kuma gashi ya rufe jikinsu”

Sai maiki ya ƙara da cewa,

“Akwai dabbobi masu ƙashin baya ɗaya kamar; maciji, kifi, ƙadangare da kada”

Bayan ya yi shiru sai mikiya ta ce,

“Haka kuma akwai masu tafiya da ƙafafuwa huɗu wasu kuma jan ciki suke yi, ya yin da wasu ke tashi sama”.

Maiki ya ce,

“Ai in aka lura ma cimakar dabbobin ta bambanta, barewa, giwa, ɓeraye, fari, budari duk suna cin tsirrai ne”

Sai mikiya ta ce,

“Amma zaki, kura, damisa, maciji, kare, mangus, jemage, kwaɗi da kifi duk suna cin nama ne, waɗannan dabbobi ai su ake kira da ‘maciya nama’”.

Mikiya ta ɗan yi shiru sannan ta yi fir! Ƙasa, bayan ta nazarci tabbobin dake dajin yankari sai ta koma sama, sannan ta ce,

“Hallitar dabbobin ma ta bambanta, ƙafafuwa da haƙoransu an hallice su don su dace da irin abinda suke ci. Haƙoran kura dogaye ne masu kaifi za su iya yaga nama”

Ta haɗiyi yawu sannan ta ce,

“Haƙoran barewa kuwa suna da faɗi yadda za su iya tauna tsirrai su niƙe su sosai”.

Daga nan maiki a mikiya suka ci gaba da shawagi, sun haɗu da dabar tsuntsaye da daular zuma da fari, maiki ya kama sarauniyar fara, fadawanta kuwa suka ce da wa aka haɗa mu, amma kafin su far masu da yaƙi har sun sauka gefen kogi, suka sake yin siddabaru suka rikiɗa suka koma mutane.

Karambani ya yi nitso cikin teku ya kamo sarauniyar kifaye. Suka haɗa hallitun don su ga bambancin yadda fara da kifi suke numfashi. Karambani ya ɗauko wani katako ya ɗora sarauniyar kifaye sannan ya sanya itace cikin bakinta ya fiddo da muƙamuƙin kifin, ya yanke su ya bar soson da ke ciki watau ‘gil’ mai ja-ja, ya haska da tabaron hannu da ya ɗauko cikin jakar ƙudiri, ya ce,

“Sandunan dake cikin (watau ‘gil’) mai ja-ja da sosansa masu alamar kaifi su ke motsawa ta hanyar shaƙar iska da fitar da shi, watau shi ne kamar huhun kifi, da shi yake numfashi”.

 karambana ya ɗauko sarauniyar fara ya haska cikin bakinta da tabaron hannu sosai ya ga yadda take numfashi, ya ce,

“Ita fara bata da muƙamuƙai kamar kifi (watau ‘gil’), bata da huhu, iska na shiga cikin wani kwararo ne zuwa cikin jikinta”

Ana kiran wannan kwararo da karambana ya gani a jikin fara da sunan‘sifarakul’ sun yi kama da ɗigo-ɗigo da ke jikin fara. Daga nan sai suka yi zanen fara da kifi da abubuwan da suka gani a jikin wata takarda sannan suka saka cikin jakar ƙudiri suka nausa cikin daji suna bin gefen tekun don ƙara tantance abubuwan da ke rayuwa a cikin daji.

 

Bayanin Muhimman Kalmomi

Karambana	Mutum mai ɗaukar magana, wanda duk abun da ya gani ba zai bari ba.
Ɗan uwa	Wanda ake da zumunci na jinni da shi.
Sitaci	Wani sinadari ne da ake fitarwa daga nau’in abinci musamman rogo.
Karan rake	Itacen rake wanda ake shukawa a fadama.
Sikari	Sinadari ne mai zaƙi wanda ake fitarwa daga sikari.
Kudurci	Raya wani abu a cikin rai.
Turmi	Abu ne da mata ke daka, ana sassaƙa shi da itace.
Taɓarya	Da shi ake yin daka, ana sassaƙa shi da itace.
Baho	Mazubi ne, inda ake zuba wani abu a ciki.
Kyalle	Ragaya da ake samarwa daga tufafi.
Tukunya	Wadda ake dafa abinci a cikinta.
Jaka	Ana yin ajiye-ajiye a cikinta.
Ruwan rake	Ruwa ne da ake samu daga cikin itacen rake in an matshe.
Mikiya	Nau’in tsuntsu ne watau namijin maiki.
Shawagi	Yawo ko tafiya a sararin samaniya.
Kamuku	Daji ne da ke yankin Kaduna.
Falgore	Daji ne da ke yankin Kano.
Yankari	Daji ne da ke yankin Bauchi.
Bacilmi	Namijin jimina.
Ragon daji	Dabba ce da ke kama da rago, ana samunta a cikin daji.
Mikiya	Nau’i ne na tsuntsu.
Raƙumin daji	Dabba ce da ke kama da raƙumi, ana samun ta a cikin daji.
Karkanda	Nau’in dabbobin daji ce.
Macizai	Maciji wanda ke da jiki mai kyau, yana jan ciki.
Yanyawa	Nau’in dabba ce da ke rayuwa a cikin daji.
Giwar ruwa	Nau’in dabba ce da ke rayuwa a cikin ruwa.
Ƙudan tsirya	Nau’in ƙuda ne.
Tsutsar katafila	Nau’in tsutsa ce.
Tsutsar siliki	Nau’in tsutsa ce.
Kwaron luna	Nau’in kwaro ne.
Maiki	Nau’in tsuntsu ne, watau namijin mikiya.

Aikin Aji

1. Karanta labarin dake sama a bayyane.
2. Fitar da kalmomi masu ma’ana a cikin labarin da ku ka karanta.